Makaak van Tegelen

Bij het Limburgse plaatsje Tegelen is een onderkaak van een makaak van twee miljoen jaar oud gevonden. Deze vondst toont aan dat er in het Vroeg-Pleistoceen in ons land apen hebben geleefd. Het gaat om een aap die veel lijkt op de Berberaap of magot, die vandaag de dag nog voorkomt op de rots van Gibraltar in Zuid-Spanje en in Noord-Afrika. Makaken hebben van alle apen de noordelijkste verspreiding; ook in koudere klimaten kunnen ze goed leven. Waarschijnlijk leefde de makaak van Tegelen dan ook niet in een heel warm klimaat.

De makaak van Tegelen was een vrij stevig gebouwd dier met een gedrongen uiterlijk. Of het dier een staart had is niet bekend. De Berberapen van tegenwoordig zijn staartloos. Volwassen dieren konden ongeveer zestig centimeter lang worden en een gewicht bereiken van dertien kilogram. De mannetjes waren wat zwaarder gebouwd dan de vrouwtjes.

In de klei bij Tegelen zijn zaden en andere plantenresten opgegraven die aantonen dat de makaak van Tegelen in een gematigd klimaat leefde. Zijn leefgebied bestond uit dichte bossen langs de oevers van rivieren. Op de grond en in de bomen zochten de dieren naar vruchten, noten en bladeren. Vermoedelijk leefden ze in troepen onder leiding van een volwassen mannetje. Zo'n troep heeft natuurlijk veel voedsel nodig en dat was in de weelderige bossen volop te vinden. In de kleilagen bij Tegelen zijn onder meer wilde druiven en diverse soorten noten aangetroffen.

Kleiafgraving Tegelen.

Fossiele resten van de makaak van Tegelen zijn in verschillende Europese landen opgegraven: in Nederland, Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje, Hongarije en Engeland. Daarnaast zijn ook vondsten bekend uit Afrika en Azië. De soort had dus een groot verspreidingsgebied. Tegelen is de noordelijkste vindplaats.

De makaak van Tegelen is bij ons alleen bekend uit het Vroeg-Pleistoceen. In Centraal-Europa zijn ook resten gevonden uit het Plioceen en het Laat-Pleistoceen, dus daar kwam de soort eerder voor en heeft hij langer standgehouden.

Over de evolutie van de makaak van Tegelen is niet veel bekend. Het is nog onduidelijk van welke voorouder de soort afstamt en in welke periode hij is ontstaan.

Fossielen van de makaak van Tegelen zijn zeldzaam in ons land. Tot dusver is de soort alleen aangetroffen in de kleilagen bij Tegelen in Midden-Limburg en bij Hummelo, Hengelo, Koerhuisbeek, Rees en Deventer. Het gaat meestal om onderkaken die verpakt zitten in kleiknollen (zogenaamde concreties). Daardoor zijn ze erg goed bewaard gebleven.

Het kaakje is een van de mooiste en belangrijkste paleontologische vondsten die tot dusver in Nederland zijn gedaan. Toen het aapje hier leefde, was de mens er nog niet. Het klimaat was vochtig en warm. Er kwamen ook mammoets en neushoorns voor in een uitbundig groene omgeving.
Er waren eerder resten van de Macaca sylvanus florentina gevonden in Tegelen en op andere plekken in het oosten van het land. Dit is voor het eerst dat er in het westen van het land een botje is aangetroffen.