Mineraloog Hanco Zwaan

Beluister interview

Mineraloog Hanco Zwaan werkt bij Naturalis, het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Leiden. Hij doet dit werk alweer twaalf jaar. Mineralen en edelstenen, dat zijn de onderwerpen waar hij veel van weet. Maar wat voor onderzoeker is hij nu precies?

"Ik ben iemand die zowel met het puur wetenschappelijke onderzoek bezig is, het onderzoeken van de stenen dus, als met toegepaste wetenschap. Omdat ik in een museum werk, krijg ik allerlei vragen uit de maatschappij, bijvoorbeeld van juweliers, die willen weten of de parels die ze in een sieraad willen gaan gebruiken wel echt zijn.

Als Tussen kunst & kitsch het niet meer weet, komen ze naar ons."

Het onderzoeksgebied van een mineraloog ligt vooral in het buitenland. In Nederland komen ook wel mineralen voor, maar die zijn oorspronkelijk afkomstig uit de bergen van het Europese vasteland. Rivieren hebben ze meegenomen en daardoor zijn de korrels zo klein geworden dat het nog maar nauwelijks de moeite is om ze te onderzoeken. Dat gaat veel beter als ze nog vast zitten in gesteente, in de bergen dus. De mineralen op zich kun je op allerlei verschillende manieren onderzoeken. Je kunt kijken naar waar ze voorkomen, hoe ze eruitzien en waarom ze er zo uitzien.

Wat ik het interessantst vind, is niet het herkennen van de mineralen of edelstenen, maar meer het natuurhistorische aspect. Ik wil te weten komen hoe die dingen zijn ontstaan, welke processen er in de aardkorst hebben plaatsgevonden. Je bestudeert dus niet alleen het mineraal op zich, maar ook de gesteenten eromheen. Van die gesteenten maak je dunne plakjes en die leg je onder de microscoop. Je bekijkt de chemische structuur van zo'n stukje steen en probeert zo te achterhalen onder welke druk en temperatuur een mineraal tot stand is gekomen. Hoe meer je hierover weet, hoe beter je kunt bepalen welke omstandigheden er geweest moesten zijn. Het bestuderen van die processen heeft ook een praktische toepassing: omdat veel edelstenen tegenwoordig kunstmatig worden geproduceerd, is het handig om te weten hoe de echte stenen in de natuur tot stand zijn gekomen. De omstandigheden kunnen dan in de fabriek nagebootst worden, waardoor je een perfect nagemaakte steen krijgt.

Het onderzoek ontwikkel ik grotendeels zelf. Ik overleg wel veel met mijn collega's, over wat het beste is voor het museum. Maar omdat dit helemaal mijn vakgebied is, ben ik wel degene die de grote lijnen uitzet.

Samenwerken is echter wel erg belangrijk. Omdat de mineralogie zelfs internationaal gezien een kleine wereld is, leer je anderen uit het vakgebied al snel persoonlijk kennen en weet je van elkaar wie waar goed in is. Je hebt wel samenwerkingsverbanden nodig om grotere dingen te kunnen doen. Ik heb bijvoorbeeld pas een boek geschreven waarbij de universiteit in Amsterdam me erg heeft geholpen. Ook op symposia kom je elkaar tegen. We geven dan lezingen, waardoor we anderen op de hoogte brengen van ons onderzoek. Dat doen we verder ook door artikelen te publiceren in wetenschappelijke tijdschriften.

Er zijn ook mensen die mineralogie als hobby hebben, zogenaamde amateur-mineralogen. Zij komen wel eens met dingen naar het museum en vragen om hulp, bijvoorbeeld of over iets echt is of niet. Daar kijken we dan samen naar. De dingen die ik onderzoek zijn vaak dure objecten van anderen. Daar ben ik natuurlijk wel voorzichtig mee; als ik vragen heb overleg ik die vooral met collega's binnenshuis.

Ik heb aardwetenschappen gestudeerd aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Bij deze opleiding krijg je vakken als hydrogeologie, waarbij je het water in de bodem bestudeert, en petrologie, dat gaat over processen in de aardkorst. Ook mineralogie is een onderdeel. Ik merkte na een tijdje dat ik dat het interessantst vond. Om aardwetenschappen te gaan doen, heb je een VWO-diploma nodig met de vakken wis-, natuur- en scheikunde. Als je op de middelbare school zit, is het maken van een goede studiekeuze best moeilijk. Ik wist ook niet goed wat ik wilde doen, zoals bijna iedere student. Bij geologie ben je vaak buiten en kom je nog eens ergens. Dat sprak mij heel erg aan.

Op de universiteit leer je dingen die je tijdens je werk later goed kunt gebruiken. Je leert goed observeren, bijvoorbeeld mineralen herkennen onder de microscoop. Ook als ik veldwerk doe, gebruik ik nog veel vaardigheden die ik bij mijn opleiding heb geleerd, bijvoorbeeld het maken van een geologische kaart.

Naast mineraloog kun je met aardwetenschappen nog veel meer kanten op. Je kunt je gaan bezighouden met fossielen of binnen een oliemaatschappij als Shell je kennis gebruiken om te achterhalen waar olie zit. Verder is Nederland natuurlijk eigenlijk een rivierdelta, de grond is hier heel zacht. Het is belangrijk dat we de juiste kennis hebben over de ondergrond, bijvoorbeeld om te weten waar we kunnen bouwen.

Het is erg moeilijk om een baan te vinden als onderzoeker. Veel mensen die geïnteresseerd zijn in dit onderwerp, combineren het dan ook met het handelen in edelstenen. Meer de commerciële kant dus.

Verder houd ik me ook bezig met de praktische kant, door bijvoorbeeld informatiefolders te schrijven over edelstenen als saffieren en robijnen. Juweliers nemen die folders gewoon af. Ze geven ze dan mee aan consumenten die een sieraad met bijvoorbeeld een robijn erin hebben gekocht. In de folder staat dan hoe een robijn eruitziet, waar hij vandaan komt en hoe je hem het best kunt onderhouden. Ook geef ik cursussen edelsteenkunde, waarbij ik mensen leer zo hoe ze met behulp van instrumenten de meest voorkomende edelstenen óf imitaties daarvan kunnen herkennen.

Het contact met het publiek vind ik een van de leukste kanten van mijn beroep. Doordat ik in een museum werk, sta ik echt tussen de wetenschap en het publiek in, daar moeten we dus ook echt wat mee doen. Wat ook erg leuk is, is dat je op plaatsen komt waar juist heel weinig mensen komen. Al lijken toeristen tegenwoordig overal op te duiken, toch zijn er nog veel plekken over waar niet zomaar iedereen komt.

Doordat er zo weinig onderzoeksplaatsen beschikbaar zijn, heb ik wel een drukke baan. Om alles te kunnen doen waarvan ik vind dat het moet gebeuren, dingen die ook voor het museum belangrijk zijn, zijn er eigenlijk meer mensen nodig.

In mijn beroep is het erg belangrijk dat je oog voor detail hebt. Vooral uit details kun je namelijk opmaken hoe bijvoorbeeld een bepaald proces heeft plaatsgevonden. Verder moet je ook exact kunnen werken. En goed met mensen kunnen omgaan natuurlijk, dat is ook belangrijk. Zeker als je, zoals ik, het museum werkt, moet je goed aan anderen kunnen uitleggen hoe iets zit.

Mineralogie is echt een vak waar je bezig mee kunt blijven. Zelfs als je met familie op vakantie bent zou je nog op zoek kunnen gaan naar mineralen. Ik probeer dat echter een beetje gescheiden te houden, na de vakantie is het werk weer aan de beurt. Maar je kunt natuurlijk altijd toevallig ergens tegenaan lopen ....

Als dit beroep je aanspreekt, kun je het best na de middelbare school aardwetenschappen gaan studeren. Dit kan in Amsterdam of in Utrecht. Binnen deze studies kun je vervolgens vakken kiezen die toegespitst zijn op mineralen. Ook de Technische Universiteit in Delft heeft enkele opleidingen die bij mineralogie aansluiten. En als je echt helemaal hetzelfde wil als ik, zou je ook eens kunnen kijken naar edelsteenkunde. Dit is een internationale opleiding, die je onder andere in Londen kunt volgen. Het is een tweejarige opleiding en als je hem afrondt mag je FGA, Fellow of the Gemnological Association, achter je naam zetten.