Smeltwaterterras

Smeltwaterterrassen, ook wel kame-terrassen genoemd (spreek uit: keemterrassen), vormen een tussenliggend niveau tussen een hoge stuwwal en het laaggelegen glaciale bekken. Ze bestaan uit grind, zand en leem, zijn ongeveer tweehonderd meter breed en volgen de ligging van de stuwwal. De terrassen zelf hebben vaak een pokdalig oppervlak. Er liggen hoge heuvels en diepe dalen op.

Smeltwaterterrassen zijn afzettingen die gevormd zijn door instortende stuwwallen en smeltwater van gletsjers. In Nederland zijn ze aan het eind van het Saalien gevormd. Het noordelijke deel van Nederland (tot de lijn Haarlem-Utrecht-Nijmegen) lag nog bedekt onder landijs, maar dat ijs begon langzaam te smelten en zich terug te trekken.

De stuwwal van Garderen en de Oost-Veluwe stuwwal komen bij elkaar in een soort V-vorm. Deze V-vorm stroomde vol met smeltwater van de gletsjer die ten noorden van deze stuwwallen lag. Het smeltwater nam grind, zand en leem mee naar het meer, waar ze een soort stranden langs de stuwwal vormden. Doordat het meer langzaam stapsgewijs leegliep, is steeds een lager strand- of terrasniveau gevormd.

Warvenstructuur uit een smeltwatermeer. Elke laag is 1-2 cm dik.

Sommige heuvels en dalen van de smeltwaterterrassen hebben een doorsnee van wel tweehonderd meter. Dit komt doordat er enorme brokken ijs in de smeltwatermeren dreven, afkomstig van het landijs. Soms bleven ze steken in het smeltwaterterras. Ze raakten dan ingegraven tussen lagen zand en grind die van de stuwwalwand afgleden. Na de ijstijd smolten de brokken ijs en bleef er en een holte achter. Ook zaten er af en toe grote gaten in het landijs, die opgevuld raakten met grind en zand. In het landschap zijn die gaten nu terug te vinden als heuvels.

Als je een doorsnede maakt van de afzettingen van de bodem van een smeltwatermeer kan je zogenaamde warven tegenkomen, een structuur die op veel bodems in meren voor komt. Warven zijn keurige horizontale dunne laagjes klei en silt, die in de loop van één jaar gevormd zijn. In de zomer werd een lichtkleurige siltlaag afgezet, in de winter een donkere kleilaag. Kleideeltjes zweefden in het water en konden pas zinken als het water heel kalm was. Dit was alleen het geval in de wintermaanden. Dan was het meer bevroren en was er weinig stroming.

Er zijn in ons land maar twee plaatsen wetenschappelijk beschreven en officieel benoemd tot smeltwaterterras. Beide liggend in Gelderland: een nabij Elspeet, op de Veluwe, de ander ten noorden van de Woldberg, de stuwwal tussen Nunspeet en Hattem. Mogelijk zijn er nog meer locaties met smeltwaterterrassen.

De Leuvenumse Beek ligt tussen Garderen en Uddel in. Het is een bijzondere beek, hij stroomt namelijk over een zeer goed waterdoorlatende zandgrond op 20 meter boven NAP. Je zou verwachten dat het water dus gewoon de grond inzakt. Dit is echter niet het geval en dat komt omdat er onder het zand een pakket smeltwaterklei ligt, afkomstig van het smeltwatermeer in het Saalien. De grondwaterspiegel staat dus veel hoger dan in het omliggende terrein. Waar het kleipakket ophoudt, zakt het water wel weg en houdt de beek op.

- Anne Martens, Naturalis