Kustduin

De strandwallen, strandvlakten en jonge duinen zijn op dit geologisch profiel goed zichtbaar.

Duinen zijn zandbergen die veelal in rijen min of meer parallel aan de kust voorkomen. De oude duinen, gevormd tussen circa 5000 en 2000 jaar geleden, zijn vrij laag en liggen verder landinwaarts. Het zijn de resten van oude strandwallen. Tegenwoordig zijn ze begroeid met bijvoorbeeld eikenbossen. Op veel plaatsen zijn de oude duinen afgegraven en zijn er steden op gebouwd (Den Haag, Haarlem) of liggen er bloembollenvelden. Tussen de oude duinen komen laaggelegen duinvalleien voor die drassig zijn. Ze zijn veelal in gebruik als grasland.

Vanuit de lucht gezien vormen de oude duinen en duinvalleien vaak mooie strepen in het landschap. Richting de kust vinden we een abrupte overgang naar de hogere jonge duinen. Bij Schoorl ligt het hoogste duin van Nederland, zo'n vijftig meter hoog. De jonge duinen hebben een veel sterker reliëf en zijn minder lijnvormig gerangschikt, met uitzondering van de zeereep, die als een soort dijk tegen de zee wordt onderhouden. De valleien in de jonge duinen zijn vaak ontstaan door lokaal uitblazen. Ze zijn daardoor onregelmatiger van vorm dan de oude duinvalleien. Op de jonge duinen groeien met name planten die goed tegen droogte kunnen, zoals helmgras en duindoorn.

Animatie duinvorming.

De vorming van het huidige duinlandschap is al vele eeuwen geleden begonnen. Tot zo'n 5000 jaar geleden kwam de kustlijn vanwege de stijgende zeespiegel steeds verder naar het oosten te liggen. Vijfduizend jaar geleden bereikte de zeespiegel bijna de huidige hoogte en werden er strandwallen gevormd. Nieuwe strandwallen groeiden uit in westelijke richting, waardoor de kustlijn zich weer verplaatste, tot voorbij het punt van het huidige strand. De strandwallen werden langgerekter, waardoor het aantal zeegaten afnam. Aan het einde van de vroege middeleeuwen zorgden klimaatverandering en zware stormen ervoor dat een deel van het strandwallensysteem weer werd afgebroken.

Niet alleen het afslaan van de oude duinen leverde zand op. Ook onder de zeespiegel vond veel erosie plaats en de 'onderwateroever' werd steeds steiler. Het vrijgekomen zand werd door de zee richting het strand gevoerd. Op het strand werden de zandkorrels door de wind verder landinwaarts geblazen en ontstonden de jonge duinen.

Duinvorming start bij de vloedlijn, doordat pionierplanten zoals biestarwegras daar het zand vasthouden. De planten houden met hun wortels het zand vast en kunnen meegroeien met het ophopende zand. Zo ontstaan kleine strandduintjes, die permanent droog komen te liggen. Het is vervolgens mogelijk dat er helmgras op de duintjes gaat groeien. Jaarlijks kan helmgras een verstuiving van meer dan één meter bijhouden. Dit betekent dat het helmgras doorgroeit, ook al komt het tijdens een storm onder het zand te liggen. De losse duintjes groeien op deze manier omhoog en worden breder. Vervolgens groeien ze aaneen, waardoor de strandduintjes een gesloten duinenrij gaan vormen. Jonge duintjes kunnen ook lopende duintjes worden. Lopende duinen zijn duinen waarvan het zand door de wind wordt verstoven en op een andere plek weer wordt afgezet.

De jonge duinen zijn ontstaan tussen 1200 en 1600. De oude duinen, die gevormd werden tot het begin van onze jaartelling, zijn alleen nog terug te vinden in de kuststrook van Noord- en Zuid-Holland. In Zuidwest- en Noord-Nederland zijn de oude duinen door erosie volledig verdwenen. De vorming van jonge duinen gaat nog steeds door. De zee, de wind en de mens zorgen voor veranderingen.

Langs de hele Nederlandse kust liggen duinen. In het zuidwesten van Nederland liggen de duinen op de kop van de eilanden, die van elkaar zijn gescheiden door diepe zeegaten. Langs de kust van Noord- en Zuid-Holland is een lange aaneengesloten duinenrij te vinden die nauwelijks wordt onderbroken. Hier zijn ook oude en jonge duinen te onderscheiden. De Waddeneilanden hebben duinen langs hun hele Noordzeekant. De duinen in het noorden en zuidwesten van Nederland bestaan alleen uit jonge duinen. De oude duinen liggen hier onder en zijn niet meer zichtbaar. Bekende duingebieden zijn het Noord-Hollands Duinreservaat, het Nationaal Park Zuid-Kennemerland, de Amsterdamse Waterleidingduinen, Meijendel en de Voornse duinen.

Tussen Den Haag en Wassenaar ligt een van de mooiste duingebieden van Nederland: Meijendel. Dit duingebied is zo'n zes kilometer lang en drie kilometer breed. De belangrijkste functies van het gebied zijn natuurgebied, drinkwatervoorziening, kustverdediging en recreatiegebied. Aan de landkant van Meijendel, in het gebied dat Wassenaar, Voorschoten, Leidschendam en noordelijk Den Haag omvat, zijn resten van de oude duinen terug te vinden, zoals het Haagse Bos bij Den Haag en De Horsten bij Wassenaar. Meijendel wordt helemaal gevormd door jonge duinen. De naam komt van de vallei Meijendel, waar van oudsher veel meidoorn groeit. Sinds 1874 is er drinkwater gewonnen. De Scheveningse watertoren is een monumentaal overblijfsel van de vroegere waterwinning. In een poging wat openheid te creëren in het hoge graslandschap zijn er in de jaren 1990 fjordenpaarden en galloways uitgezet. Er zijn op sommige plaatsen nog resten van de landbouwontginning terug te vinden, zoals geëgaliseerde valleien, de boerderij Meijendel en boomaanplant. Flora en fauna van Meijendel zijn zeer rijk. Er zijn zo'n 250 soorten vogels waargenomen, waarvan er zo'n honderd in het gebied broeden.

- Mieke Kokshoorn, Naturalis