In het verleden heeft het Nederlandse landschap op grote schaal te maken gehad met ijskappen, die onder invloed van het koude klimaat vanuit Scandinavie naar het zuiden toe oprukten. De laatste keer gebeurde dit gedurende het Saalien. Tijdens deze ijstijd bereikte het landijs Nederland: het ijs reikte tot de lijn Haarlem-Utrecht-Nijmegen. Langs deze lijn en ook ten noorden vinden we uitgesproken vormen in het landschap die in die periode gevormd zijn.
|
|
De meest opvallende vormen in het landschap zijn de stuwwallen waarvan de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe de meest omvangrijke zijn. Op een kaart is duidelijk te zien dat deze twee gebieden samen een lange boog van stuwwallen vormen met een vlak gebied direct ten noorden ervan: de Gelderse vallei. Ooit was dit vlakke gebied bedekt met een ijskap die de grond waaruit de stuwwallen zijn ontstaan voor zich uitschoof, als een enorme bulldozer. Ook op andere plaatsen in Nederland zijn stuwwallen te vinden, zoals bijvoorbeeld in de omgeving van Nijmegen, Holten en de Hondsrug in Drenthe.
|
|
Op en rondom de stuwwallen komen kleinere vormen voor die zijn gemaakt door smeltwater afkomstig van de ijskap of van sneeuw. Op de stuwwallen liggen droge dalen; kleine en vaak steile dalletjes die op de flanken van de stuwwal door smeltwater zijn uitgesleten (foto hieronder). Tegen de stuwwallen aan liggen ook vormen in het landschap; aan de binnenkant smeltwaterterrassen, ook wel kame-terrassen genoemd, die zijn gevormd tussen de stuwwal en de ijskap in, en aan de buitenzijde sandrs.
|
|
Ten noorden van de grote stuwwalcomplexen liggen ook nog duidelijk herkenbare vormen die door het landijs zijn gemaakt: een aantal geïsoleerde en kleinere stuwwallen, zoals bij Ootmarsum en bijvoorbeeld de Lemelerberg, nabij Ommen, maar ook de markante, uit keileem opgebouwde, Emminkhuizerberg, In Utrecht.
Verder naar het noorden komen stuwwallen ook nog voor, maar zijn ze over het algemeen lager en opgebouwd uit keileem. Keileem is een mix van klei en stenen dat onder de ijskap is gevormd. Keilemen bedekken grote delen van Drenthe en ook delen van Friesland en Groningen. Lagere stuwwallen die uit keileem bestaan liggen dan ook in dit gebied. Keileem komt ook voor op bijvoorbeeld Texel, Wieringen en Urk.
- Alterra
