Geologie van Nederland
is een initiatief van

Laagveen

Laagveen is gebonden aan de hoogte van de grondwaterstand: het wordt alleen onder water gevormd. Het is dan ook vooral te vinden in moerasgebieden in het westen van het land. Laagveen bestaat uit afgestorven resten van moerasplanten en bomen. Dode planten en resten ervan die in het water vallen, zijn afgesloten van zuurstof en verteren niet.

Hoe ziet laagveen er uit?

Laagveen is een pakket op elkaar gepakte, onverteerde planten. Als je het van dichtbij bekijkt kan je er moeiteloos zaden, stukjes stengel, bladeren en soms zelfs insecten in herkennen. Ook komen er resten van grotere planten in voor, zoals stukken bast, wortels of hele boomstammen. In laagveengebieden groeien veel elzen, wilgen en riet. Ze zijn daarom vaak terug te vinden in het veen. Veen heeft een bruine of soms zwarte kleur. Zodra veen uit het water gehaald wordt, begint het te oxideren.

Hoe is laagveen gevormd?

Turfstekers.

Laagveen wordt onder de grondwaterspiegel gevormd. In Nederland is de vorming van laagveen begonnen tijdens het Atlanticum (een periode in het Holoceen, zo'n 8000 tot 5000 jaar geleden). De zeespiegel steeg en daardoor steeg de grondwaterstand mee. Langs de kust ontstonden lagunes, in het binnenland meren. Later verzoetten de lagunes door de stagnatie van de aanvoer van zout water en er trad verlanding op. Geleidelijk groeiden de lagunes en meren dicht met riet en andere moerasplanten. Het dode plantenmateriaal dat in het water viel verteerde niet, omdat zuurstof en bacteriën, die planten afbreken tot humus, ontbraken. Er zijn zo, in de loop van de duizenden jaren, veenpakketten ontstaan van vele meters dik.

 

Als het laagveenpakket boven de grondwaterspiegel uitkomt, vindt er geen veenvorming meer plaats. Het restmateriaal oxideert en vergaat, tenzij er veenmos (Sphagnum) gaat groeien. Veenmos is een plantje dat veel water kan vasthouden en de waterspiegel met behulp van regenwater kunstmatig hoog houdt. Het veen dat dan gevormd wordt heet geen laagveen meer, maar hoogveen. Lokaal kan er dus op laagveen hoogveenvorming plaatsvinden.

Waar is laagveen te vinden?

Laagveen is in ons land te vinden in Zeeland, Utrecht, Friesland, Groningen, Overijssel en Noord- en Zuid-Holland. Vroeger waren er in ons land nog meer uitgestrekte laagveengebieden te vinden. Veel veen is inmiddels begraven onder allerlei zand- en kleiafzettingen. Ook zijn er tijdens stormvloeden grote stukken laagveen in de kustgebieden weggeslagen door de zee. Bovendien heeft de mens in de 16e tot en met de 19e eeuw op veel plaatsen veen gebaggerd; na drogen kon dit als turf worden verbrand. Hierdoor ontstonden open wateren als de Loosdrechtse Plassen en de Vinkeveense Plassen. Er wordt wel gezegd dat de bloei van de Nederlandse economie in de Gouden Eeuw te danken is aan de hoeveelheid turf die Nederland exporteerde.

 

In de laagveengebieden komen zeldzame vegetaties voor, waaronder trilvenen en veenheiden. Het zijn ook belangrijk broedgebieden voor vogels, bijvoorbeeld voor woudaapje, purperreiger en zwarte stern.

Een uitgelicht voorbeeld: de Wieden

Het natuur- en watersportgebied de Wieden vormt samen met het Nationaal Park de Weerribben in Overijssel het grootste natuurlijke moerasveengebied in West-Europa. In de 17e eeuw vormden zich waar het laagveen werd afgegraven grote meren. Bij stormen kalfden hele randen van de meren af, waardoor deze steeds groter werden. In 1776 is het veenstekersdorpje Beulake onder water verdwenen tijdens zo'n storm. Het ligt nu in het Beulakermeer.

 

- Anne Martens, Naturalis 

Meer informatie

»

Berendsen, H.J.A. 2004. De vorming van het land. - Van Gorcum & Comp, Assen.

»

Berendsen, H.J.A. 2004. Fysisch-geografisch onderzoek. Thema's en methoden. - Van Gorcum & Comp, Assen.

»

Rappol, M. 1994. In de bodem van Noord-Holland : geologie en archeologie. - Lingua Terrae, Amsterdam.

Auteurs

  • Anne Martens

Meer landschapsvormen