Geologie van Nederland
is een initiatief van

Megalodon

Megaselachus megalodon

Taxonomie

Klasse
Chondrichthyes (kraakbeenvissen)
Orde
Lamniformes (makreelhaaien)
Familie
Lamnidae (makreelhaaien)
Geslacht
Carcharocles
Soort
Carcharocles megalodon

Karakterisering

Megaselachus megalodon is de grootste roofvis die ooit in ons land heeft geleefd. Zijn naam betekent letterlijk ''Megahaai met megatanden''. Het dier kon meer dan tien meter lang worden en had tanden zo groot als een mensenhand. Megalodon was de schrik van de warme zeeën tijdens Mioceen en Plioceen

Uiterlijk

Omdat er geen complete skeletten van deze haai zijn gevonden, is het niet duidelijk hoe hij er precies uitzag en hoe lang hij kon worden. Megalodon is vrijwel alleen bekend van zijn tanden, maar daarvan zijn er wel zeer grote hoeveelheden gevonden, ook in Nederland. Met deze vondsten zijn pogingen gedaan om een reconstructie te maken van dit monsterlijke dier. Vanwege de grootte van de tanden gaat men ervan uit dat hij een lengte kon bereiken van maximaal dertien meter. Met een bek vol tanden, waarvan de grootste vijftien centimeter lang konden worden, was geen enkel dier veilig als deze haai op jacht was. In de bovenkaak zaten waarschijnlijk 24 rijen met tanden, in de onderkaak 20.

 

De tanden waren niet allemaal even groot. Naar de mondhoeken toe werden ze steeds kleiner. De grootste tanden zaten dus vooraan in de bek, precies waar de haai ze nodig had om zijn prooi te grijpen en aan stukken te scheuren. Net als huidige haaien had megalodon een zogenaamd revolvergebit: achter elke tand stonden meederde rijen nieuwe tanden klaar, om een tand die uitviel meteen te kunnen vervangen. Haaientanden zitten niet vast in de kaak maar zijn nogal los bevestigd in het tandvlees. Logisch dat er regelmatig tanden sneuvelen, want het aan stukken scheuren van een prooi gaat gepaard met grote krachten. Zo kon megalodon tijdens zijn leven honderden tanden verbruiken. De tanden waren gebouwd als slagersmessen: de zijkanten waren bezet met tientallen scherpe puntjes, een soort minimesjes. Als hij zijn bek dichtklapte, scheerden de tanden als een schaar langs elkaar. Zo kon megalodon zonder veel moeite grote lappen vlees van een prooi afscheuren. Kauwen kon hij niet, dus hij slikte de vleeshompen in een keer door. Haaientanden hebben een buitenlaag van het mineraal apatiet. Dit stevige mineraal geeft de tanden een hardheid die even groot is als staal. Dat is ook de reden waarom we haaien vooral kennen van hun tanden: van alle skeletelementen blijven ze het beste bewaard. Het haaienskelet is van kraakbeen en dat lost na de dood van het dier snel in het zeewater op.

Leefwijze

De tanden van megalodon lijken sterk op de tanden van de witte haai. Waarschijnlijk leefde hij net als huidige witte haaien, die slechts in de verte verwant zijn, als toppredator in warme zeeën. Uit tandafdrukken die op fossiele walvisbotten zijn gevonden weet men dat de reuzenhaai walvissen op het menu had staan. Waarschijnlijk at hij vrijwel alle dieren die hij op zijn weg tegenkwam.

Geografische verspreiding

Tanden van megalodon worden bijna overal ter wereld gevonden. Daaruit blijkt dat hij in bijna alle zeeën voorkwam waar het warm genoeg was. Ook in Nederland kwam megalodon voor. Tijdens het Mioceen en Plioceen stond Nederland nog bijna volledig onder water. In deze ondiepe zee leefde megalodon tussen andere grote haaien, zoals de planktonetende reuzenhaai en de eveneens jagende makreelhaai (Isurus hastalis), die ook respectabele afmetingen kon bereiken.

Leefperiode

Megalodon leefde tijdens het Mioceen en Plioceen. Dit betekent dat deze haai vanaf 23 miljoen jaar geleden tot 2,6 miljoen jaar geleden in de zeeën voorkwam. Waarschijnlijk is hij uitgestorven door het kouder worden van de oceanen in het Pleistoceen, de periode van de ijstijden. Waarschijnlijk heeft het verdwijnen van verschillende soorten walvissen, die het hoofdvoedsel voor de haai vormden, ook bijgedragen aan het uitsterven.

Evolutie

Megalodon kwam voor het eerst rond het Vroeg-Mioceen (15-20 miljoen jaar geleden) voor. Hij evolueerde uit makreelhaaien die tijdens het Eoceen (50 miljoen jaar geleden) waren ontstaan. De eerste echte voorouder van de reuzenhaai was Carcharocles auriculatus, die wat kleiner was en tijdens het Eoceen leefde. Vroeger zag men megalodon als voorouder van de huidige witte haai. Het is echter waarschijnlijker dat megalodon een aparte tak van de haaien is en slechts in de verte verwant is met de witte haai.

Vindplaatsen in Nederland

In Cadzand in Zeeland worden regelmatig tanden van megalodons gevonden. Uit de Westerschelde brengen vissers regelmatig megalodontanden in hun netten naar boven. Andere belangrijke vindplaatsen zijn Brunssum in Zuid-Limburg en het Twentekanaal in de Achterhoek. Een vrij nieuwe maar belangrijke vindplaats is zandwinplas De Kuilen bij Langenboom. Daar zijn ook walvisbotten gevonden met bijtsporen die door megalodon zijn toegebracht.

 

- Erik Rotteveel, Naturalis

Meer informatie

»

Website Fossiel.net

»

Website ReefQuest Centre for Shark Research (Carcharocles megalodon)

»

Website ReefQuest Centre for Shark Research (Carcharodon versus Carcharocles: What's in a name?)

Auteurs

  • Erik Rotteveel

Meer vissen